En zo zat ik eens helemaal vast. Het was een zomerse retraite: buiten zitten met een bordje op schoot, loopmeditatie met rondscharrelende kippen, stil zitten onder het dak van een boerenschuur. Het was heerlijk. Maar binnen, dicht bij de ervaring vond ik het allemaal minder prettig. Gedachten en gevoelens woelden rond. Telkens kwam, waar ik ook was, in welke houding ook, opnieuw dezelfde stem, hetzelfde gezicht boven. Het gezicht van een mede yogi die ik van retraites ken. Ik ervoer een plakkerige stroom van gedachten, van beeld en geluid. En nog erger: daar was ook steeds weer het continue terechtwijzen van mezelf als reactie op deze ervaring. Ja, ik vond dat ik me niet zo moest laten meeslepen door deze gedachten, ik verlangde naar rustig zitten. Oef, ja, dat verlangen, die afkeer was net zo plakkerig … En zo zwoegde ik me door de stilte heen om bij de ervaring te blijven …

En dan verzacht het proces, komt dankbaarheid op voor de lessen van de Boeddha, voor de vipassana-begeleiders door de jaren heen. Als een veelzijdig juweel schitteren allerlei facetten van het proces door me heen en ontstaat ruimte, vrijheid. Een van die facetten is de ultieme oproep tot zelfstandigheid: wees je eigen leraar, je bent in staat jezelf te bevrijden … ! Je mag innerlijke eisen verzachten, zien hoeveel energie wilskracht kost.

Het woord papanca komt op. En legt de vinger op de zere plek: je verbeelding barst van het commentaar en laat je in verbijstering achter. Verbijstering omdat je ziet hoe de mind de meest simpele gedachte bespringt en er in alle richtingen mee vandoor gaat. Vooral ook omdat ‘ik‘ die gedachten ook geloof … Of zoals Leigh Brasington zegt: ‘zo vanzelfsprekend als het oor zonder moeite hoort, zo vanzelfsprekend breien gedachten zich voort’. Ja, als je dat mag toestaan, ai, dan zit je met zoveel meer bereidheid: de identificatie vervaagt. Als de concentratie groeit en opmerkzaamheid langzamerhand toeneemt, dan merk je die reactie op een zintuiglijke prikkel op: hé, ik ervaar gedachten als onprettig, ik wil ervan af … Hoe voelt dat? Kan ik per millimeter deze reactie toelaten?

Soms is het wijs om de tijd te nemen om echt te landen. Om echt te genieten van het buiten zijn, te ontspannen in het plezier van dat wat je opmerkt. En om deze ontspanning mee te nemen in het innerlijk schouwen: er is ruimte … er is echt niet zoveel verschil tussen binnen en buiten.

Aan het eind van bovengenoemde retraite zag ik tot mijn verrassing dat de persoon van wie stem en beeld me bezig had gehouden, ook echt naast me had gezeten. Over onwetendheid gesproken … En zo ontdekte ik een opgebouwde gewoonte om tijdens het zitten vooral op innerlijke processen te focussen. En was ik verzeild geraakt in het idee dat mediteren van binnen plaatsvindt.

Het lijkt zo voor de hand te liggen: contempleren op het lichaam, gedachten, reacties, van binnen uit … Maar zegt het Satipathana-sutta niet dat het gaat om het volgende?: “In this way, in regard to the body (feelings, mind, dhammas) one abides contemplating the body (feeling, mind, dhammas) internally, or one abides  contemplating externally, or one abides contemplating both internally and externally”

Maar wat betekent bijvoorbeeld het contempleren op het lichaam buiten ons? Ik ga te rade bij Goldstein en Analayo:

Op het lichaam buiten ons mediteren houdt in mindful zijn van lichamelijke acties, bewegingen van de ander, als die je aandacht trekken. En dat is een heel proces van zien herkennen, oordelen herkennen: ja natuurlijk, we hebben de gewoonte om te oordelen of te reageren wanneer we andere mensen iets zien doen. We kunnen daarbij uitrusten in het gewaar zijn van die oordelen en innerlijk nagaan hoe dat oordeel voelt. Maar ook mogen we rusten in het gewaar zijn van wat die andere persoon doet, hoe die loopt, hoe die staat en hoe dat andere lichaam beweegt.

Zo kunnen we opmerkzaamheid verrijken: zo buiten zo  binnen … er is zien, er is lopen, er is eten, er is de gedachte van ‘hé wat schept die asociaal veel op’, er is het opmerken van je oordelen, er is  de gevoeligheid voor het tempo van de ander, de schoonheid die je ervaart en soms knik je even naar een bekende …

Goldstein nodigt ons uit om de inspiratie te ervaren van loopmeditatie samen beoefenen: je merkt je eigen beweging op, je merkt de concentratie, overgave van de ander, dit kan aanstekelijk zijn …

Dus we kunnen oefenen in het waarnemen van ervaringen binnen in ons zelf, en ook buiten ons. Je hoeft – zegt Analayo – geen enkele ervaring jezelf toe te eigenen, geen enkele ervaring af te wijzen: laat de ervaring zijn. Zo oefen ik met plezier verder: de ervaring lichtjes, dicht bij, met wijsheid omvatten. En ervaar ik het contact met de steeds veranderende werkelijkheid, hoef ik niet te schrikken van stemmen of beelden in mezelf terwijl ik de buurvrouw naast me negeer … Mindfulness is een inclusief proces, an insight job!

N.B. Mooi boek van Joseph Goldstein: Mindfulness. A Practical guide to Awakening. Sounds True Inc, 2016.

Lees ook de andere artikelen op Vipassana.nu.